Macapat
Supaya lebih mudah membedakan antara
guru gatra, guru wilangan lan guru lagu dari
tembang-tembang tadi, maka setiap metrum ditata di dalam sebuah tabel seperti
di bawah ini[17]:
Metrum
|
Gatra
|
I
|
II
|
III
|
IV
|
V
|
VI
|
VII
|
VIII
|
IX
|
X
|
Tembang cilik / Sekar alit
|
|||||||||||
Dhandhanggula
|
10
|
10i
|
10a
|
8é
|
7u
|
9i
|
7a
|
6u
|
8a
|
12i
|
7a
|
Maskumambang
|
4
|
12i
|
6a
|
8i
|
8a
|
||||||
Sinom
|
9
|
8a
|
8i
|
8a
|
8i
|
7i
|
8u
|
7a
|
8i
|
12a
|
|
Kinanthi
|
6
|
8u
|
8i
|
8a
|
8i
|
8a
|
8i
|
||||
Asmarandana
|
7
|
8i
|
8i
|
8é
|
8a
|
7a
|
8u
|
8a
|
|||
Durma
|
7
|
12a
|
7i
|
6a
|
7a
|
8i
|
5a
|
7i
|
|||
Pangkur
|
7
|
8a
|
11i
|
8u
|
7a
|
12u
|
8a
|
8i
|
|||
Mijil
|
6
|
10i
|
6o
|
10é
|
10i
|
6i
|
6u
|
||||
Pocung
|
4
|
12u
|
6a
|
8i
|
12a
|
||||||
Tembang tengahan / Sekar madya
|
|||||||||||
Jurudhemung
|
7
|
8a
|
8u
|
8u
|
8a
|
8u
|
8a
|
8u
|
|||
Wirangrong
|
6
|
8i
|
8o
|
10u
|
6i
|
7a
|
8a
|
||||
Balabak
|
6
|
12a
|
3é
|
12a
|
3é
|
12u
|
3é
|
||||
Gambuh
|
5
|
7u
|
10u
|
12i
|
8u
|
8o
|
|||||
Megatruh
|
5
|
12u
|
8i
|
8u
|
8i
|
8o
|
|||||
Tembang gedhé / Sekar ageng
|
|||||||||||
Girisa
|
8
|
8a
|
8a
|
8a
|
8a
|
8a
|
8a
|
8a
|
8a
|
||
Contoh
penggunaan metrum macapat
Di bawah ini disajikan contoh-contoh
penggunaan setiap metrum macapat dalam bahasa Jawa beserta terjemahannya dalam
bahasa Indonesia. Dijelaskan pula tokoh penciptanya menurut legenda dan watak
setiap metrum
Dhandhanggula
Dhandhanggula adalah sebuah metrum
yang memiliki watak luwes. Metrum ini diatribusikan kepada Sunan Kalijaga.
Contoh (Serat Jayalengkara):
Bahasa Jawa
|
Bahasa Indonesia
|
Prajêng
Medhang Kamulan winarni,
|
Diceritakan
mengenai kerajaan Medhang Kamulan,
|
narèndrâdi
Sri Jayalengkara,
|
ketika
sang raja agung Sri Jayalengkara
|
kang
jumeneng nerpatiné,
|
yang
bertahta sebagai raja
|
ambek
santa budi alus,
|
memiliki
pikiran tenang dan berbudi halus
|
nata
dibya putus ing niti,
|
raja
utama pandai dalam ilmu politik
|
asih
ing wadya tantra,
|
mengasihi
para bala tentara
|
paramartêng
wadu,
|
sayang
terhadap para wanita
|
widagdêng
mring kasudiran,
|
teguh
terhadap jiwa kepahlawanan
|
sida
sedya putus ing agal lan alit,
|
berhasil
dalam berkarya secara lahiriah maupun batiniah
|
tan
kènger ing aksara.
|
tidak
terpengaruh sihir.
|
Maskumambang
Gereng-gereng Gathotkaca sru anangis
Sambaté mlas arsa
Luhnya marawayan mili
Gung tinamêng astanira
Sinom
Pangéran Panggung saksana,
Anyangking daluwang mangsi,
Dènira manjing dahana,
Alungguh sajroning geni,
Èca sarwi nenulis,
Ing jero pawaka murub.
Anyangking daluwang mangsi,
Dènira manjing dahana,
Alungguh sajroning geni,
Èca sarwi nenulis,
Ing jero pawaka murub.
Asmaradana
Aja turu soré kaki, Ana Déwa
nganglang jagad, Nyangking bokor kencanané, Isine donga tetulak, Sandhang
kelawan pangan, Yaiku bagéyanipun, Wong melek sabar narima.
Kinanthi
Metrum Kinanthi ini memiliki watak gandrung
dan piwulang. Metrum ini konon diciptakan oleh Sultan Adi Erucakra.
Anoman malumpat sampun,
Praptêng witing nagasari,
Mulat mangandhap katingal,
Wanodyâyu kuru aking,
Gelung rusak awor kisma,
Ingkang iga-iga kêksi.
Praptêng witing nagasari,
Mulat mangandhap katingal,
Wanodyâyu kuru aking,
Gelung rusak awor kisma,
Ingkang iga-iga kêksi.
Pangkur
Lumuh tukua pawarta,
Tan saranta nuruti hardengati,
Satata tansah tinemu,
Kataman martotama,
Kadarmaning narendra sudibya sadu,
Wus mangkana kalih samya,
Sareng manguswa pada ji.
Tan saranta nuruti hardengati,
Satata tansah tinemu,
Kataman martotama,
Kadarmaning narendra sudibya sadu,
Wus mangkana kalih samya,
Sareng manguswa pada ji.
Pangkur
Mingkar mingkuring angkara,
Akarana karenan mardi siwi,
Mangka nadyan tuwa pikun,
Yen tan mekani rasa,
Yekti sepi sepa lir asepa samun,
Samangsane pakumpulan,
Gonyak ganyuk nglelingsemi.
Akarana karenan mardi siwi,
Mangka nadyan tuwa pikun,
Yen tan mekani rasa,
Yekti sepi sepa lir asepa samun,
Samangsane pakumpulan,
Gonyak ganyuk nglelingsemi.
Durma
Damarwulan aja ngucireng ngayuda, 12
a
Baliya sun anteni, 7 i
Mangsa sun mundura, 6 a
Lah Bisma den prayitna, 7 a
Katiban pusaka mami, 8 i
Mara tibakna, 5 a
Curiganira nuli. 7 i
Baliya sun anteni, 7 i
Mangsa sun mundura, 6 a
Lah Bisma den prayitna, 7 a
Katiban pusaka mami, 8 i
Mara tibakna, 5 a
Curiganira nuli. 7 i
(Langendriyan)
Mijil
Jalak uren mawurahan sami, 10 i
Samadya andon woh, 6 o
Amuwuhi malad wiyadine, 10 e
Ana manuk mamatuk sasari, 10 i
Angsoka sulastri, 6 i
Ruru karya gandrung. 6 u
Samadya andon woh, 6 o
Amuwuhi malad wiyadine, 10 e
Ana manuk mamatuk sasari, 10 i
Angsoka sulastri, 6 i
Ruru karya gandrung. 6 u
(Haji Pamasa, Ranggawarsita)
Pucung
Pucung adalah salah satu dari 12
puisi jawa (tembang macapat) yang sangat sederhana sekali. Pucung biasa disebut
juga dengan pocung. Pucung adalah tetembangan yang digunakan untuk mengingat
pada kematian, karena dekat dengan kata “pocong” yaitu pembungkusan mayat saat
mau dikubur. Selain itu pucung juga berarti woh-wohan (buah-buahan) yang
memberikan kesegaran. Dan kata “cung” sendiri mengingatkan pada kuncung yang
lucu. Oleh sebab itu perkembangan dari tembang ini merujuk kepada hal-hal lucu
atau parikan atau bedhekan (tebakan).
Pucung sendiri memiliki watak
kendur, tanpa adanya klimaks dan tujuan dalam cerita. Dalam membuat pucung
tidak boleh asal-asalan karena ada aturannya.
Berikut aturan dari tembang pucung.
1. Guru gatra = 4
Artinya tembang ini memiliki 4 larik kalimat.
Artinya tembang ini memiliki 4 larik kalimat.
2. Juru wilangan = 12, 6, 8, 12
Maksudnya tiap kalimat harus bersuku kata seperti diatas. Kalimat pertama 12 suku kata. Kalimat kedua 6 suku kata. Kalimat ketiga 8 suku kata. Kalimat keempat 12 suku kata.
Maksudnya tiap kalimat harus bersuku kata seperti diatas. Kalimat pertama 12 suku kata. Kalimat kedua 6 suku kata. Kalimat ketiga 8 suku kata. Kalimat keempat 12 suku kata.
3. Guru lagu = u, a, i, a
Akhir suku kata dari setiap kalimat harus bervokal u, a, i, a
Akhir suku kata dari setiap kalimat harus bervokal u, a, i, a
Berikut ini adalah contoh tembang
pucung.
Ngelmu iku kelakone kanthi laku
--> u
Lekase lawan kas --> a
Tegese kas nyantosani --> i
Setya budya pengekesing dur angkara --> a
Lekase lawan kas --> a
Tegese kas nyantosani --> i
Setya budya pengekesing dur angkara --> a
Gambuh
Sekar gambuh ping catur,
Kang cinatur polah kang kalantur,
Tanpa tutur katula tula katali,
Kadaluwarsa katutuh,
Kapatuh pan dadi awon.
Kang cinatur polah kang kalantur,
Tanpa tutur katula tula katali,
Kadaluwarsa katutuh,
Kapatuh pan dadi awon.
Megatruh
Tuladha iki dijupuk saka Babad Tanah
Jawi anggitan Ki Yasadipura.
"sigra milir kang gèthèk
sinangga bajul"
"kawan dasa kang njagèni"
"ing ngarsa miwah ing
pungkur"
"tanapi ing kanan kéring"
"kang gèthèk lampahnya
alon"
Tidak ada komentar:
Posting Komentar